Зоя Нікіфаровіч, 1944 г.
IHMEC: з дазволу Зоі Нікіфаровіч.
Зоя Нікіфаровіч, 1944 г.
IHMEC: з дазволу Зоі Нікіфаровіч.

Зоя Нікіфаровіч

Выратавала мяне Матрона Іванаўна Адамовіч. Калі пачалася вайна, я жыла на дачы пад Мінскам у вёсцы Дразды з сястрой Аняй (дванаццаць гадоў) і нашай няняй Матронай Іванаўнай Адамовіч. Мне было два гады. Як і ўсе працуючыя бацькі, мама і тата прыходзілі да нас па нядзелях. Мама, Рыва Саламонаўна Хадакова, урач па спецыяльнасці, з першых дзён вайны была на фронце. Наш тата, Навум Лявонцьевіч Фінкельштэйн, здолеў давезці нас толькі да горада Оршы, бо павінен быў з'явіцца ў прызыўную камісію па месцы жыхарства. Загінуў восенню 1941 г. у баях пад Магілёвам.

Пачатак вайны я, вядома, не памятаю. Практычна ўсё, што я ведаю, я даведалася са слоў Матроны Іванаўны. Яна хутка зразумела, што з двума дзецьмі-яўрэямі ў Оршы, якую ўжо акупавалі фашысты, немагчыма будзе выжыць, таму вяла нас, у асноўным пешшу, у пошуках спакайнейшага месца. Часам чужыя людзі шкадавалі нас і падвозілі на сваіх падводах. Калі мы дабраліся да вёскі Гарбацэвічы, нас прынялі Іван і Агата Васільчонак. Гэтыя добрыя людзі з добрым сэрцам адчынілі нам свой дом, бо ў нас не было грошай, каб заплаціць ім за начлег і харчаванне. Як і большасць бежанцаў, мы засталіся ні з чым, калі на нашы галовы пачалі падаць нямецкія бомбы. Але самае галоўнае — Васільчонкі рызыкавалі жыццём! Ужо тады было ясна, што нацысты будуць знішчаць не толькі яўрэяў, але і тых, хто наважыцца іх укрываць або проста не данясе нацыстам аб падазрэннях у яўрэях. З першых дзён Мацёна Іванаўна дапамагала Агаце па гаспадарцы: умела рабіць любую работу — жаць, касіць, даіць кароў, рабіць усе іншыя справы, якія выконвалі сельскія жыхары. Пазней яна таксама працавала ў розных людзей у гэтай вёсцы, а за працу плацілі ў асноўным прадуктамі. Некаторыя вяскоўцы хутка зразумелі, што мы з Аняй — яўрэйскія дзеці, і данеслі на нас нямецкаму каменданту. На шчасце, стараста гэтай вёскі быў выдатны чалавек з прозвішчам Панцюх. Я не памятаю імя яго ці яго жонкі; аднак яго цудоўная жонка прыбегла да нашай гаспадыні Агаты і папярэдзіла яе, што прыйдзе нямецкая паліцыя з ордэрам на ператрус. Мы ўцяклі ў лес. У наступны раз, калі Агату папярэдзілі, яна схавала нас у склепе пад бульбай. Сітуацыя была трывожная: калі нас выявяць, то загінуць і нас, і нашых гаспадароў. Вырашылі, што дачка гаспадара Ганна Васільчонак, якая была звязана з партызанамі, прывязе да іх маю сястру Аню.

Пасля ад'езду Ані нас больш ніхто не турбаваў, асабліва пасля таго, як Матрона Іванаўна хрысціла мяне ў праваслаўнай царкве, выдаючы за сваё дзіця. Прыкладна праз год наша Аня загінула «смерцю героя, выконваючы заданне начальніка партызанскага атрада». Прынамсі, так было напісана ў даведцы, выдадзенай нашай маці ў 1945 годзе штабам партызанскага руху. Што за заданне далі нашай Ані, якой было ўсяго трынаццаць гадоў? Толькі Бог ведае.

Пасля вызвалення Беларусі маці, якая перажыла вайну і скончыла яе ў Берліне, знайшла нас з дапамогай сястры Матрыны Іванаўны Ганны Іванаўны, якая жыла ў вёсцы Глісноўка (пазней перайменаваная ў Боркі Полацкага раёна Віцебскай вобласці). Да таго часу Ганна Іванаўна ўжо ведала, дзе мы. У 1945 годзе мама дэмабілізавалася і прыехала за намі, і мы вярнуліся ў яе родны Мінск. Пазней мама выйшла замуж паўторна, і Матрона Іванаўна няньчыла маю новую зводную сястру Святлану, якая нарадзілася ў 1947 годзе. Калі я выйшла замуж, Матрона Іванаўна пераехала да мяне і выхоўвала маю дачку Кацю. Да самай смерці Матрона Іванаўна была не проста раўнапраўным членам нашай сям’і, а самым любімым і прадастаўленаагім. Матрона Іванаўна Адамовіч памерла 6 жніўня 1986 года ва ўзросце дзевяноста трох гадоў. Ёй пасмяротна прысвоена званне «Праведнік народаў свету».

Памятная дошка з яе імем усталявана ў Ілінойскім музеі і адукацыйным цэнтры Халакосту.

Запісала Зоя Нікіфаровіч, Не пачута, не забыта: т. I, 2017 год

Перайсці да зместу