Валянціна Ісаакаўна Марголіна нарадзілася вясной 1932 года ў Мінску ў сям'і дзеда, вядомага цесляра-чырвонадзярэўшчыка. Яе лёс склаўся так, што добрыя людзі, якія выратавалі яе з гета, аформілі дакументы «на вока», таму дакладнага дня свайго нараджэння яна не ведае. Змянілі таксама і яе нацыянальнасць.
Бацька Валянціны Ісак Левін быў возчыкам, а маці Сіма — хатняй гаспадыняй. У Ісака і Сімы было пяцёра дзяцей: старэйшага — сын Іосіф, чатыры дачкі — Валянціна, Мая, Сара і нованароджаная Люба. Усе яны апынуліся вязнямі Мінскага гета.
Іх гісторыю распавядае сястра Валянціны Мая Крапіна ў сваёй кнізе «Жывы… Так, я жывы!» (2005).
Мы перасяліліся ў гета. Усе ў адным пакоі. На нашу вопратку маці шыла жоўтыя круглыя нашыўкі. Вады не хапала, мыла не было. Лазні ў гета не працавалі. А людзей было шмат. Страшна ўспамінаць, як усе выглядалі…
Часта калоны людзей вялі па вуліцы да могілак. Там людзей выстраілі ўздоўж равоў, якія былі выкапаныя справа ад варот, і расстралялі. Людзі валіліся адзін на аднаго...
У першы пагром 1941 года бацька загінуў.
Да гэтага пастаянны страх прымушаў шукаць спосаб выжыць. Дзед з бацькам выкапалі пад падлогай схованку. Вазілі зямлю ноччу на агарод. Аднойчы на вуліцах пачуліся крыкі «Пагром! Пагром!» Усе кінуліся ў схованку і затаіліся. Усе былі паралізаваныя ад страху. Маці, баючыся, каб Люба не заплакала, прыціснула Любіну галоўку да грудзей. Хутка ўсё скончылася. Мы пачалі выходзіць з прытулку. Маці і Люба вылезлі. Мая маленькая сястрычка была ціхая. Мама нахілілася над ёй і выдала гук, які да гэтага часу гучыць у маіх вушах. Гэта быў і стогн, і крык. Ад гэтага я адчуваў сябе жудасна. На руках у мамы ляжала мая мёртвая сястрычка. Прыціснутая моцна, яна задыхнулася ў схованцы. Гібель аднагадовай дзяўчынкі выратавала некалькі чалавек.
У сям’і нас засталося шасцёра: дзядуля, маці, Іосіф, Валя, Сара і я. Зімой усё пагоршылася. Было холадна. Скончыліся дровы. У пячы палили мэблю, а мы разабралі платы.
Голад нас заўсёды пераследваў. Гэта прывяло нас да самых небяспечных дзеянняў. Мы прапаўзлі праз калючы дрот і пайшлі жабраваць на «Рускі квартал». Перапаўзаючы праз дрот, мы знішчылі ўсё адзенне. На нас былі жаласныя лахманы.
Падчас пагрому 2 сакавіка 1942 года нацысты забілі больш за 3,5 тысячы яўрэяў на працягу ўсяго двух дзён. Трупы вывезлі ў кар'ер па вуліцы Заслаўскай і крыху засыпалі зямлёй. Месцамі кроў прасочвалася праз зямлю; у некаторых месцах зямля «дыхала».
З кожным днём сіротамі станавілася ўсё больш дзяцей; фашысты забівалі іх бацькоў. Быў створаны дзіцячы дом. Дзеці былі схуднелыя, проста скура і косці. Але карнікі не пашкадавалі нават гэтых гаротных душаў. У сакавіку 1942 года іх трупы вывезлі і закапалі ў кар'еры па вуліцы Ратамскай.
Гэтае месца стала мемарыялам яўрэйскай трагедыі пад назвай «яма».
Восенню 1941 года з Заходняй Еўропы прыбыло 25 транспартаў, амаль 24 тысячы чалавек. Гэта былі яўрэі з краін Еўропы. Іх размясцілі ў тых дамах, гаспадароў якіх забілі падчас пагрому 7 лістапада 1941 года. Усіх нас напаткаў адзін лёс: усе мы памерлі ад голаду, холаду, антысанітарыі, у аблавах і пагромах. Перад забойствам іх выкарыстоўвалі для выканання розных работ. Потым настала і іх чарга. Вясновым днём 1942 года дзверы раптам адчыніліся, і ўвайшлі двое паліцэйскіх. Яны загадалі маці апрануцца і пайсці з імі. Маці ўзяла Сару на рукі і пайшла з дому… Іосіф вярнуўся дадому і сказаў, што маці павесілі. Выйшлі на гарадскую плошчу каля юдэнрата . На плошчы віселі людзі. Іх было каля дзесяці. Вецер калыхаў іх. Першай ад пачатку плошчы вісела маці. Нам не далі зняць іх. Мы не ведалі, што здарылася з Сарай. Яе не было побач з маці. Пра яе нам ніхто нічога не казаў. Потым трупы загінуўшых кудысьці звозілі. Дзядуля памёр пасля маці, летам. Падчас чарговага пагрому ён не паспеў у схованку. Яго забралі. На той момант Валю знаёмыя размеркавалі ў дзіцячы дом на расійскім баку.
Запісала Валянціна Ісаакаўна Марголіна, Не пачута, не забыта: т. I , 2017 год
