Мая маці, Дора Саламонаўна Цуперман, нарадзілася ў Мінску ў 1916 годзе, да вайны працавала настаўніцай. Калі ў 1941 годзе пачалася вайна, яе мужа Самуіла Красільшчыкава прызвалі ў армію. Перад ад'ездам ён паспеў знайсці месца ў грузавіку для сваёй сям'і — жонкі, чатырохгадовай дачкі Мары (Марачкі) і сваякоў Нехамы і Шмерла Цуперманаў, — спадзеючыся, што яны ўцякуць ад наступаючых немцаў. войскі. Падчас авіяналёту грузавік згарэў, і мама з сям'ёй была вымушана вярнуцца ў Мінск.
У Мінску немцы сагналі ўсіх яўрэяў у гета. Мая маці і яе сям'я былі размешчаны ў невялікім драўляным доме разам з некалькімі іншымі сем'ямі. Больш за дваццаць чалавек жылі ў трох малюсенькіх пакойчыках і спалі на падлозе. Кожны дзень маю маці і іншых працаздольных людзей прымушалі працаваць на чыгунцы каля лагера для ваеннапалонных. Аднойчы мама ўбачыла сярод ваеннапалонных свайго брата Давіда. Яна хацела дапамагчы яму ўцячы з лагера і знайшла для яго жаночую вопратку, але на наступны дзень даведалася, што Давіда павесілі. Нехта паказаў немцам, што ён яўрэй.
Падчас першага пагрому ў гета ўсе людзі, якія жылі ў доме, схаваліся ў месцы пад падлогай. У маёй маці пачаліся заўчасныя роды, і людзям, якія хаваліся з ёй, прыйшлося заціскаць ёй рот, каб заглушыць яе крыкі. Калі б іх выявілі, то немцы і іхнія калабаранты паліцаі ўсіх бы забілі. Мама нарадзіла здаровага хлопчыка Навума.
Пакуль мама была на працы, яе бацька прыглядаў за дзецьмі. Аднойчы людзей, якія вярталіся з працы, не пусцілі ў гета. Пакуль іх трое сутак трымалі на вуліцы пад пагрозай расстрэлу, немцы і паліцаі забівалі дзяцей і старых, якія засталіся ў гета. Тыя, хто здолеў, спрабавалі схавацца. Але дзед, глухі, не разумеў, што адбываецца, і застаўся ў хаце з шасцімесячным Навумам і чатырохмесячным сынам мамінага старэйшага брата Абрама. Прыкладамі паліцаі выштурхнулі дзеда на вуліцу. Пазней суседзі казалі, што ён трымаў двух хлопчыкаў на руках, нібы скрутак Торы. Іх траіх забілі разам. Сапраўдным цудам Марачку выратавала шаснаццацігадовая Паліна Альпяровіч. Тры дні хаваліся і бачылі ўсе забойствы. Гэты страшны пагром пачаўся 2 сакавіка 1942 года.
Пасля гэтага мама ўсюды брала Марачку з сабой, хаваючы дачку пад паліто на спіне. Мама працавала ў кузні, гаспапрадастаўлена якой, немец, быў добрым чалавекам. Яго жонку-яўрэйку фашысты адправілі ў працоўны лагер, а яго на Усходні фронт. Ён шкадаваў Марачку і даваў ёй гарачага супу.
Калі немцы пачалі ліквідацыю гета, першую групу вязняў вывезлі ў мястэчка Трасцянец і расстралялі. З другой групай забралі маму і Мару. Калі пры павароце на прадастаўленаогу за горадам грузавік затармазіў, мама выкінула Марачку як мага далей, а потым саскочыла з грузавіка. За ёй пайшлі іншыя вязні. Большую частку паліцаі забілі, але некаторым удалося ўцячы.
Хадзілі чуткі, што ў Налібоцкай пушчы пад Мінскам знаходзяцца яўрэйскія партызаны, але мая мама з Марай натрапілі на беларускіх партызан, якія спачатку западозрылі іх у шпіянажы і хацелі расстраляць. Урэшце партызаны адпусцілі іх і паказалі прадастаўленаогу да яўрэйскага партызанскага атрада пад кіраўніцтвам Зорына. Складаная пераважна са старых, жанчын і дзяцей, гэтая група мела невялікі баявы атрад, які дзейнічаў разам з групай Бельскага. Жыццё ў партызанскім атрадзе было вельмі цяжкім фізічна, але душэўна значна лягчэйшым, чым у гета.
Пасля вызвалення Мінска мае родныя вярнуліся дадому. Мая маці была вельмі дасведчаным і вопытным педагогам. Яна першай сярод настаўнікаў-чарцёжнікаў атрымала вышэйшую ўрадавую ўзнагароду — Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь. Мара стала доктарам, акушэрам-гінеколагам, якая выратавала зпрадастаўленаоўе і нават жыцці сотням жанчын. Пасля эміграцыі ў ЗША ў 1989 годзе яна да апошняга дня працавала ў гематалагічнай лабараторыі ў Скокі, штат Ілінойс.
Аўтар: Ната Андыныш, Не пачута, не забыта: т. I , 2017 год
