Да вайны наша сям’я жыла ў мястэчку Баранаўка Жытомірскай вобласці. Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, немцы сагналі ўсіх яўрэяў у гета на Жабарыцкую, самую «яўрэйскую» вуліцу горада.
28 жніўня 1941 года немцы пачалі першы пагром. Тады загінуў мой бацька Аврум Хмара і шмат іншых мужчын. У чарговым пагроме 5 студзеня 1942 года былі знішчаны амаль тысяча дзяцей, жанчын і старых. Пры мінусовай тэмпературы іх распраналі дагала, а дзяцей яшчэ жывых кідалі ў яму. Затым расстралялі дарослых, а іх трупы кінулі на дзяцей. Затым катлаван засыпалі зямлёй. У гэтым пагроме загінула мая мама Лея Рувінаўна Хмара, але мне ўдалося ўцячы. Я хавалася ў хаце Галіны Мартынаўны Піліпенка. Пасля вайны яна была ўзнагароджана дзяржавай Ізраіль ганаровым званнем Праведнік народаў свету. Нехта паведаміў паліцыі, што яна хавае яўрэя, і я вымушана была ўцякаць. Мяне схапілі і адправілі ў яўрэйскі лагер у Наваград-Валынск, дзе я знайшла свайго 14-гадовага брата Навума.
Цяжка перадаць усе выпрабаванні, якія выпалі на нашу долю: цяжкая фізічная праца (устаноўка шпал і парэнчаў), непрыстасаваныя для пражывання баракі, голад, холад, антысанітарыя. Нам удалося звязацца з падпольшчыкам, і яны дапамаглі звязаць нас з мясцовымі партызанамі.
Глыбокай ноччу 15 лістапада 1942 года, знішчыўшы ахову лагера, партызаны вывелі нас з палону. Знясіленыя і апранутыя ў лахманы людзі з цяжкасцю хадзілі. Гэта быў вельмі цяжкі праход. Мы ішлі ноччу, аддаленымі прадастаўленаогамі, і былі пад агнём ворага. Многія з нас не дайшлі. Некаторыя загінулі ад куль або ад знясілення. Нас прывялі ў штаб кіраўніка партызанскага злучэння генерал-маёра А. Сабурава. Нас кармілі, а потым размяркоўвалі ў розныя партызанскія атрады. Я была медсястрой у групе «За нашу Радзіму». Навум быў байцом у іншай групе, але праз некаторы час мы апынуліся ў адной групе. Брат атрымаў ордэн Чырвонай Зоркі за ўдзел у партызанскіх аперацыях, падрываючы ўзрыўчатку і знішчаючы нямецкія вайсковыя эшалоны. Я таксама ўдзельнічала ў баявых дзеяннях, знішчаючы спецыяльныя вайсковыя эшалоны, падрываючы чыгунку і масты. Я была цяжка паранена.
Пасля вайны Навум скончыў ваеннае вучылішча і служыў у Савецкай Арміі. Я скончыла юрыдычны факультэт і працавала суддзёй у Жытомірскай вобласці. Потым пабралася шлюбам і пераехала ў горад Харкаў. З-за таго, што я яўрэйка, я не магла знайсці працу па спецыяльнасці ў Харкаве. Усе з падазрэннем ставіліся да чалавека, які выжыў у гета.
Аўтар: Ева Гладкая, Не пачута, не забыта: т. I , 2017 год
