Давід Чарняхоўскі

Да вайны наша сям'я жыла ў Кіеве. Калі пачалася вайна і яшчэ да таго, як горад занялі немцы, некаторыя мае сваякі пакінулі Кіеў і эвакуіраваліся на ўсход; іншыя ваявалі на перадавой. Мае бацькі Ганна і Аўраам Чарняхоўскія засталіся ў Кіеве. Мой бацька быў цяжка хворы; у яго быў рак і ён быў практычна прыкаваны да ложка. Як і многія расейскія яўрэі, ён лічыў, што немцы — народ адукаваны — не будуць пераследаваць мірнае насельніцтва. Ён успомніў, што падчас Грамадзянскай вайны ў Расіі паслядоўнікі Пятлюры і Будзённага ладзілі яўрэйскія пагромы, але немцы паводзілі сябе цывілізавана. «Гэта адны і тыя ж людзі. Яны не змяніліся», — казаў ён, каб развеяць страхі свае і маёй мамы.

19 верасня 1941 года немцы ўвайшлі ў Кіеў. Сярод тых, хто сустракаў акупацыйныя войскі, быў і наш сусед, настаўнік украінскай мовы Паўло Міхайлавіч. Ён быў шчаслівы — для яго гэта быў канец камуністаў і савецкай улады, калі Украіна зажыве шчасліва «без маскалёў [зневажальнае слова для «рускіх» — тр.] і без жыдоў».

28 верасня да нас пастукаўся Павел Міхайлавіч. Мама адказала. Са злой усмешкай на твары ён паведаміў, што новая адміністрацыя вывесіла на сценах будынкаў аб'яву: усе яўрэі Кіева павінны назаўтра прыйсці з дакументамі і каштоўнасцямі на рог вуліц Мельнікава і Дзегцярэўскай у Лук'янаўскім раёне. Тых, хто не падпарадкаваўся загаду, чакаў расстрэл. На пытанне мамы, што ёй рабіць з ляжачым мужам, гэты сусед, паважаны ў горадзе настаўнік, адказаў: «Гэта твая праблема. Але заўтра ў шэсць ад вас не павінна застацца і слядоў. Мы не хочам закопваць вас, калі вас немцы расстраляюць».

У тую ноч бацькі не маглі заснуць. Мая мама малілася. Яна заўсёды адзначала яўрэйскія святы, і ў гэты дзень быў яўрэйскі Новы год Рош Ха-Шана. Каб супакоіць хворага бацьку, мама старалася не паказваць свайго страху.

Яшчэ не ўзышло сонца, бацькі назаўсёды зачынілі дзверы свайго дома. На развітанне выйшла некалькі суседзяў. Запомнілі і потым пераказалі нам апошнія словы маёй маці: «Хацелася б яшчэ раз пабачыць дзяцей».

Нашы суседзі бачылі, як мае бацькі ішлі па вуліцы. Бацька адной рукой абапіраўся на кій, спрабуючы палегчыць боль у нядаўна зламанай назе, а другой рукой трымаўся за маму. Дайшлі да будынка, дзе да вайны жыла сям’я маёй сястры Зіны. Тут бацька сеў на прыступкі адпачыць. Ля дзвярэй пад’езда стаяла вахцёрка цётка Моця. Мама падышла да яе развітацца, а цётка Моця прапанавала схаваць маму ў сваёй кватэры. Яна сказала: «Ханна, ты яшчэ маладая. Табе ўсяго пяцьдзесят пяць. Паміраць яшчэ рана. Усё роўна твой Абрам доўга не пратрымаецца. Я дапамагу яму даехаць да месца сустрэчы, а ты заставайся тут. Ты не выглядаеш яўрэйкай, і размаўляеш па-ўкраінску лепш за многіх украінцаў. Я схаваю цябе ў вёсцы. Я скажу, што ты мая сястра. Памятаю, як ты з Зінай ратаваў нас з дзецьмі ў галодны час. Цяпер мая чарга вам дапамагчы». Але мама не пагадзілася пакінуць мужа. Яна вырашыла падзяліць яго лёс. Моця потым расказвала мне, як мая мама зняла з сябе заручальны пярсцёнак і прасіла, калі яна вернецца, аддаць яго Зіне.

Моця дапамагла бацькам дабрацца да Лук'янаўкі. Без яе мама і тата не змаглі б пераадолець шлях да брацкай магілы. Мае бацькі падзякавалі ёй за дапамогу і развіталіся.

Моця потым расказвала, што на вуліцах было поўна немцаў і паліцаяў . Яна ўбачыла юнака з забінтаванай нагой, які сядзеў на тратуары, таму што ён ужо не мог ісці. Немец нешта сказаў паліцаю , той падышоў да хлопца і стрэліў яму ў галаву. Моці пашанцавала, што яна не ўбачыла, як фашысты адкрылі кулямётны агонь па голых людзях у яры — жанчынах, дзецях, старых. Яна б страціла розум.

Мае бацькі падзялілі лёс усіх яўрэяў, якія загінулі ў Бабіным Яры. Я вельмі добра памятаю сваіх бацькоў і часта спрабую ўявіць, што яны думалі і як дзейнічалі ў апошнюю гадзіну.

Семдзесят гадоў прайшло з тых трагічных падзей. Час можа лячыць і загойваць раны, але ён не можа згасіць нашу памяць. У Шоа загінулі шэсць мільёнаў еўрапейскіх яўрэяў. І фашызм, як рак, зноў шырыцца ў свеце. Супрацьстаяць гэтаму злу трэба разам. Нельга дапусьціць паўтарэння Бабінага Яру!

Аўтар Давід Чарняхоўскі, Не пачута, не забыта: т. I , 2017 год

Перайсці да зместу