Прадастаўлена Фотатэкай РІА Навіны.
Вызваленне Чырвонай Арміяй
У канцы ліпеня 1944 года Чырвоная Армія вызваліла цэнтр забойстваў Майданэк.
Былі распаўсюджаны фотаздымкі лагера. 27 студзеня 1945 года савецкія войскі вызвалілі Асвенцым і знайшлі больш за 6000 вязняў жывымі сярод жахлівых сведчанняў масавых забойстваў і рабаванняў - тысячы мужчынскіх касцюмаў, больш за 800 000 жаночых строяў і больш за 14 000 фунтаў чалавечых валасоў. У наступныя месяцы савецкія войскі вызвалілі новыя лагеры ў краінах Балтыі і Польшчы. Незадоўга да капітуляцыі Германіі савецкія войскі вызвалілі канцлагеры Штутгоф, Заксенхаўзен і Равенсбрук.
Вызваліцелі сутыкнуліся з адчайнай патрэбай у ежы, у медыках, каб дапамагаць хворым і паміраючым, у капеланах, каб даглядаць жывых і мёртвых, у інжынерах, каб ачысціць ваду, і ў санітарных службах, каб ачысціць бруд.
Чырвоны сцяг над Рэйхстагам, 1945 год
Яўген Халдзей
Яўрэйскі фатограф Чырвонай Арміі з Украіны Яўген Халдзей зрабіў фотаздымак савецкіх войскаў, якія падымаюць савецкі сцяг над Рэйхстагам у Берліне. Нягледзячы на тое, што Чырвоная Армія ўвайшла ў Германію ў студзені 1945 г., толькі 9 мая 1945 г. немцы канчаткова капітулявалі пасля велізарных страт людзей з абодвух бакоў. З перамогай савецкія войскі кантралявалі амаль палову Еўропы.
Ордэн Айчыннай вайны
Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гг.» і стужка — за службу ў Чырвонай Арміі Міхаілу Жыліну.
Жылін быў інтэрнаваны ў Мінскае гета, затым канцлагер Малы Трасцянец, з якога ўцёк. Пайшоў у партызаны, а потым у Чырвоную Армію.
Прыкладна паўмільёна яўрэяў служылі ў Чырвонай Арміі, тысячы служылі афіцэрамі, у тым ліку камандзірамі палкоў і дывізій. У адрозненне ад іншых армій падчас Другой сусветнай вайны, у баях удзельнічалі і мужчыны, і жанчыны.
Сцяпан Мікалаевіч Баразенец
Сцяпан Мікалаевіч Баразенец нарадзіўся ў 1922 годзе, у Чырвоную Армію быў прызваны ў красавіку 1941 года. Быў лётчыкам-штурмавіком 4-га штурмавога авіяцыйнага корпуса, здзейсніў больш за 100 вылетаў. За гераізм, праяўлены ў барацьбе з фашыстамі, Баразенцу прысвоена званне Героя Савецкага Саюза з уручэннем ордэна Леніна і медаля «Залатая Зорка». Баразенец прыехаў у Чыкага ў 1995 годзе на аперацыю па ліквідацыі раненняў, атрыманых падчас вайны. Пазней да яго далучыліся жонка і сын. Баразенец быў сябрам Расейска-амэрыканскай асацыяцыі вэтэранаў ВАВ і на момант сваёй смерці ў 2016 годзе быў адзіным Героем Савецкага Саюзу, які жыў у ЗША.
Пётр Польскі
Пётр Польскі нарадзіўся ў Кіеве, Украіна, у 1922 годзе. Да Другой сусветнай вайны Польскі вучыўся ў ваеннай школе. Ён стаў авіятэхнікам і рыхтаваў баявыя самалёты да палёту. Да 1943 г. многія лётчыкі Чырвонай Арміі загінулі або былі паранены ў баях, і Польскага папрасілі стаць лётчыкам. Ён здзейсніў 12 вылетаў супраць немцаў, але ў 13-м палёце яго самалёт быў збіты і ўзарваўся ў паветры. Польскі саскочыў з парашутам, але быў цяжка паранены і ляжаў у шпіталі 5 месяцаў. За заслугі Польскі быў узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны I ступені, медалём «За перамогу над Германіяй», медалём «За абарону Каўказа».
Вызваліцелі
Войскі саюзнікаў прыйшлі разграміць ворага, а не вызваляць палонных.
Іх сустрэча з фашысцкімі лагерамі і вязнямі-касцянікамі была выпадковай. Нават для ветэранаў баёў жах, смурод і відовішча былі неймавернымі.
Адзін салдат успамінаў: «Шмат каго з мужчын проста ванітавала. Некаторыя плакалі. Некаторыя выпускалі пару, страляючы ў ахоўнікаў...» Салдаты хацелі накарміць галадаючых, але тыя, хто выжыў, не маглі справіцца з ежай. Адзін з тых, хто выжыў, успамінаў: «Кожны кавалак хлеба быў падобны на 20 іголак у дзёснах».
На савецкіх тэрыторыях Чырвоная Армія выявіла масавыя забойствы на велізарнай тэрыторыі – яшчэ адзін горад, сцёрты з карты, яшчэ адна магільная яма за горадам, яшчэ адна сцэна поўнага знішчэння.
Фота: Дзмітрый Балтэрманц/SIB.
Дзве траціны еўрапейскіх яўрэяў былі забітыя ў Халакост
Гэтая карта паказвае яўрэйскае насельніцтва кожнай краіны ў 1939 г. і прыблізную колькасць ахвяр у межах пасляваенных краін. Асобнай увагі заслугоўваюць лічбы па Германіі, Балгарыі, Савецкім Саюзе і былых савецкіх тэрыторыях. У Германіі шмат яўрэяў беглі да 1939 г., памяншаючы яе яўрэйскае насельніцтва і адначасова павялічваючы колькасць краін, у якія ўцяклі яўрэі. У Балгарыі, у той час як карэннае яўрэйскае насельніцтва было выратавана, балгарскія ўлады дэпартавалі больш за 11 000 яўрэяў з акупаванай імі тэрыторыі ў Югаславіі і Грэцыі ў нацысцкія цэнтры забойстваў. У Савецкім Саюзе і на акупаваных Германіяй савецкіх тэрыторыях больш за 2 мільёны яўрэяў былі забітыя ў раёнах, якія ўключаюць часткі Польшчы, Эстоніі, Латвіі і Літвы, а таксама на захадзе Савецкага Саюза.
Мініяцюрны Танах (Біблія на іўрыце)
Надрукавана ў Варшаве, канец ХІХ ст., знойдзена савецкім афіцэрам-яўрэем Якавам Харытонам падчас вызвалення канцлагера на паўднёвым захадзе Польшчы, 1945 г.
IHMEC: ласкава прадастаўлена Ірэн Роджэрс.
Вызваленыя
Больш за 27 мільёнаў савецкіх жыхароў загінулі ў барацьбе з немцамі.
Нішто не магло аблегчыць яўрэйскую трагедыю Халакосту, але савецкія яўрэі маглі ганарыцца роляй Савецкага Саюза ў разгроме нацызму. Яўрэйскі ўклад у ваенныя намаганні быў велізарны.
Савецкая эвакуацыя выратавала сотні тысяч жыццяў, а параза Германіі выратавала мільёны. Але падчас вайны савецкія яўрэі адчувалі антысемітызм сярод некаторых грамадзянскіх асоб і салдат. Яны ведалі аб супрацоўніцтве з нацыстамі, і яны зразумелі, што трагедыя яўрэйскага народа ў значнай ступені не згадваецца ў СМІ і грамадстве ў цэлым. Савецкія яўрэі глядзелі ў будучыню з сумесі гора і палёгкі, надзеі і няўпэўненасці.
Мемарыялы пасляваенным ахвярам Халакосту
Нягледзячы на ўзгодненае супраціўленне савецкіх уладаў, выжылыя ініцыявалі мемарыяльныя праекты ў гонар сваіх забітых сем'яў і знішчаных суполак і сабраліся, каб адзначыць гадавіну масавых забойстваў.
Тут паказаны рэдкі прыклад мемарыяла яўрэйскім ахвярам нацызму ў Савецкім Саюзе. Іншыя мемарыялы відавочна пазбягалі выкарыстання слова «яўрэі» для апісання ахвяр з-за савецкай палітыкі, якая забараняла звяртаць асаблівую ўвагу на пакуты яўрэяў падчас акупацыі нацыстаў і іх паплечнікаў.
IHMEC: прадастаўлена Барысам Кацэлем.
